Demir (Fe) , DNA’nın sentezinde ve hemoglobinin (Hb) dokulara gerekli oksijeni taşımasında rol oynayan, dışarıdan alınması zorunlu olan bir elementtir. Demir yetersizliğine bağlı kansızlık besinlerle vücuda alınan demir mineralinin yetersiz alımına bağlı olarak kanda demirin (hemoglobinin) düşük olmasıdır.
Yetişkin organizmada 4–4,5 g demir (Fe) bulunmaktadır. Demir eksikliği anemisi en sık doğurganlık çağındaki kadınlarda ve bebek ve çocuklarda görülmektedir. Dünya sağlık örgütünün tahminlerine göre Türkiye’de okul öncesi çocuklarda kansızlık %32,6, hamile kadınlarda %40,2, hamile olmayan doğurgan çağdaki kadınlarda %26,3 oranındadır. Bu nedenle demir ihtiyacının yüksek olduğu çocuklar ve menopoz öncesi kadınlar en riskli gruplar olarak karşımıza çıkıyor. Menopoz öncesi kadınlarda en sık demir eksikliği anemisi (DEA) nedeni adet kanaması olan kan kaybıyken, erişkin erkek ve menopoz sonrası kadınlarda en sık neden mide veya bağırsaklardan kaynaklanan kan kaybıdır. Adölesan çağında her iki cinsiyette de demir eksikliğine rastlanılır. Bu dönemdeki erkeklerdeki hızlı büyüme ve kızlardaki mensturasyonla olan kayıplar demir gereksiniminin artmasının asıl nedenleridir. Diyetle alınan demirin vücudun ihtiyacını karşılamadığı her durumda demir eksikliği görülür;
Demir yönünden zengin besinlerin tüketilmemesi sonucu alınan demirin vücutta iyi kullanılmaması
Kan kayıpları sonucu demirin azalması (kanama, parazitler vb.)
Demir ihtiyacının artması ve artan ihtiyacın karşılanamaması.

DEMİR EKSİKLİĞİ ANEMİSİNİN BELİRTİLERİ:
Yorgunluk, halsizlik, baş dönmesi
Nefes almada güçlük
Bulanık görme, uykusuzluk, titreme, iştahsızlık
Deride, göz kapaklarının iç kısmında ve avuçta solukluk
Çarpıntı
Bacaklarda ödem
Kaşık tırnak
Pika (buz ve toprak yeme)

Demir eksikliği anemisi sonucu büyüme ve gelişme döneminde dikkat ve algılama azalır, dolayısıyla okul başarısı azalır. Büyüme olumsuz olarak etkilenir. Fiziksel aktivite azalır. Daha sık hastalıklar görülür. Yetişkinlikte daha sık olarak hastalanılır. Yorgunluk ve iş gücünde azalma olur. Gebelik döneminde ise anne bebek ölümleri olur. Düşük doğum ağırlıklı bebek olur ve yine sık hastalık görülür.

DEMİRDEN ZENGİN BESİNLER
Proteinden zengin besinler; sırasıyla sakatatlar, dana eti, koyun eti, tavuk eti. Bu besinlerin demir içerikleri yüksek olmakla beraber emilim oranları da yüksektir.
Etlerin haricinde demirin zengin kaynakları iyi pişmiş kurubaklagiller, soya fasulyesi, yumurta, kuru meyveler (özellikle kuru üzüm, kuru kayısı), pekmez, yeşil yapraklı sebzeler (ıspanak, pazı), fındık, fıstık, susam, tahin gibi besinlerdir.

DEMİR EMİLİMİNİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER
Demir Emilimini Arttıranlar
C Vitamini (turunçgiller, yeşil yapraklı sebzeler)
Midenin asit salgısı (HCl)
Et, balık, tavuk
Gereksinimin artması, demir depolarının azalması
Hipoksemi
Artmış eritropoez
Demirin, hem demir yapısında olması


Demir Emilimini Azaltanlar
Fitatlar (Kepekli un, kurubaklagiller)
Tanenler (çay, kahve, kakao) emilimi % 40–60 azaltırlar
Emilim bozukluğu
Antiasitler (Fe’i bağlarlar)
Gazlı içecekler
Diyetle aşırı posa alınması
Okzalatlar
Proteinden fakir diyetler
Alınan doz arttıkça emilim oranı azalır

Günlük normal beslenme ile 20–25 mg demir alınmasına karşılık ince bağırsaklardan ancak 1–2 mg demir emilebilmektedir. Emilimi en yüksek olan demir kaynağı koyun ve sığır etleridir. Yumurtada bulunan fosfotidin maddesi demir emilimini azaltmaktadır. Yumurtadaki demirin emilim oranı % 15’tir. Hem olmayan demirin emilim oranı hem demire göre daha düşüktür. Ancak hem olmayan demir kaynağı besinler C vitamini ile alındıklarında hem demire dönüşürler ve böylece emilimleri 3 kat artmış olur. Hem olmayan demirin iyi kaynakları sırasıyla:
Yeşil yapraklı sebzeler, kurubaklagiller, kuruyemişler, yağlı tohumlar, pekmez, kuru meyveler, bulgur, tam buğday veya çavdar unundan yapılmış ekmek.

BESİNLERDEKİ DEMİRİN EMİLİM ORANLARI
Karaciğer gibi sakatatlardaki demirin %30’u,
Dana ve koyun etindeki demirin %25’i,
Tavuk ve balıktaki demirin % 20’si,
Yumurtadaki demirin %15’i,
Kurubaklagillerdeki demirin %20’si,
Yeşil sebzelerdeki demirin %8’i,
Tahıllardaki demirin %4’ü emilir.

YAŞLARA GÖRE GÜNLÜK ÖNERİLEN DEMİR ALIM DÜZEYİ (RDA)
Bebek > 0–6 ay > 6 mg. | 6–12 ay > 10 mg.

Çocuk > 1–10 yaş > 10 mg.

Erkek > 11-18 yaş > 12 mg. | 19–51+ yaş > 10 mg.

Kadın > 11-50 yaş > 15 mg. | 51+ > 10 mg.

Gebelik > 30 mg.

Emziklilik > 15 mg.



ÖNLEMEK İÇİN NELERE DİKKAT EDİLMELİ
Demir eksikliği anemisini önlemek için öncelikle demirden zengin besin kaynaklarının tüketilmesi gerekir. Bunlar; et, tavuk, balık, karaciğer, yumurta, kurubaklagiller, tahıllar, yeşil yapraklı sebzeler, pekmez ve tahindir. Özellikle kurubaklagil ve tahıl yemeklerini C vitamini kaynağı bir besin ile beraber almaya özen gösterin. C vitamininden zengin besinler; turunçgiller, yeşil yapraklı sebzeler, karnabahar, lahana, patates, domates ve yeşil biber gibi besinlerdir. Bu besinlerin her öğünde alınmasında fayda vardır.
Gebelikte kansızlıktan korunmak için ilaç takviyesi alınmalıdır. Hekiminize danışın. Çay ve kahve, içeriğindeki taninlerden ötürü demirin vücutta kullanımını engellemektedirler. Bu nedenle, bu içeceklerin yemeklerle birlikte veya yemeklerden hemen sonra tüketilmemesinde fayda vardır. Çay veya kahve, öğün aralarında veya yemeklerden 1,5–2 saat sonra tercih edilmelidir. Çayı mümkünse limonla tüketin.
Ekmek ve diğer unlu besinleri (börek ve çörekler) mayalandırarak tüketin.
Kişisel temizlik kurallarına uyun.

Bazı besinlerin demir içerikleri
Süt veya yoğurt (200 cc - 0,2 mg Fe)
Et (30gr - 0,9 mg Fe)
Kurubaklagiller (2 yemek kaşığı - 1,3 mg Fe)
Yumurta (1 adet - 1,1 mg Fe)
Peynir (30g - 0,2 mg Fe)
Pekmez (10 gr - 1 mg Fe)
Kuru kayısı (3 adet - 1,4 mg)
Sebze (2 yemek kaşığı - 1,6 mg Fe)
Portakal (1 orta boy - 0,4 mg Fe)
Ekmek (pilav, makarna) (1 ince dilim - 0,2 mg Fe)